اموال فکری و داراییهای ناملموس علیرغم ارزش بالا و قابلیت سودآوری و درآمدزایی فراوان همچنان در بسیاری از جوامع درحالتوسعه با کاستیهای متعدد تقنینی و اجرایی روبرو هستند.
از جمله موضوعاتی که در سالهای اخیر به دلیل افزایش شرکتهای دانشبنیان و استارتآپها در ایران مورد توجه قرار گرفته و به دغدغهای مهم برای کسبوکارهای دانشمحور تبدیل شده، وثیقهگذاری اموال فکری و دریافت تسهیلات به پشتوانهی داراییهای ناملموس است. در بسیاری از کشورهایی که برای اقتصاد دانشبنیان و تولید علم اهمیت ویژهای قائل هستند، اموال فکری نیز به عنوان وثیقه وام و تسهیلات پذیرفته میشوند و سازوکارهای قانونی و اجرایی نیز با این شرایط تطبیق یافته است.
در ایران طبق ماده 774 قانون مدنی: «مال مرهون باید عین معین باشد و رهن دین و منفعت باطل است»، همچنین مطابق ماده 772 که قبض مال مرهونه را شرط صحت عقد رهن میداند، رهن اموال فکری امکانپذیر نیست؛ زیرا اموال فکری از ویژگیهای اموال مادی معین یعنی قابل رؤیت، قابل اشاره و قابل قبض بودن بیبهره هستند و نوعی امتیاز و حق انحصاری به شمار میآیند.
با این وجود طرحی به نام «طرح تأمین مالی و جهش تولید از طریق اصلاح قوانین «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی» و «رفع موانع تولید رقابتپذیر و ارتقای نظام مالی کشور»» در تاریخ 25/07/1400 در مجلس اعلام وصول شد که در ماده 3 با اضافه کردن چند ماده مکرر به قانون رفع موانع تولید رقابتپذیر، رهن هرگونه مال غیرمادی از جمله مالکیتهای فکری را مجاز میشمرد و قبض را نیز شرط صحت قرارداد توثیق نمیدانست.
گرچه این طرح هنوز به تصویب نرسیده، امّا میتواند روزنه امیدی برای رفع موانع قانونی رهن اموال غیرمادی در ایران باشد، گامی که دیگر کشورها نیز آن را طی کرده و پیش از اصلاح ساختارهای اجرایی خود به اصلاح قوانین و تجویز توثیق اموال فکری در قانون پرداختهاند.
حال صرفنظر از مباحث قانونی و آنچه ممکن است در آینده با تصویب طرح تأمین مالی و جهش تولید یا دیگر قوانین روی دهد، لازم است سازوکارهای اجرایی در جهت تأمین اموال فکری بررسی شود؛ زیرا در فرضی که مانع قانونی نیز مرتفع شده، تردید نظام بانکی در پذیرش رهن اینگونه اموال و فقدان رویکرد اجرایی مناسب، مشکلات دیگری را در پی خواهد داشت. اینجاست که تشخیص مناسبترین سازوکار به میان میآید.
تا پیش از این، از روشی به نام اوراق بهادارسازی برای تأمین مالی استفاده میشد؛ بدیننحوکه مؤسساتی به نام SPV. (شرکت با هدف خاص) تأسیس شده و به عرضه عمومی اوراق قرضه میپرداختند و از این طریق سرمایه لازم را برای تجاریسازی اموال فکری تأمین میکردند، اما امروزه با ظهور فناوریهای دیجیتال و بلاکچین، استفاده از SPV و اوراق بهادارسازی برای توثیق نیز به حاشیه رفته است.
امروزه ابزاری دیجیتالی به نام NFT یا «توکن غیرمثلی» که در بلاکچین قابل اجراست، نقش مهمی در ثبت، مبادله و مدیریت اموال فکری و تأمین مالی به پشتوانه این اموال ایفا میکنند. از اینرو لازم است ماهیت فنی و ویژگیها و کارکردهای آن به عنوان امری نوظهور در دنیای تجارت بررسی شده و نقش آن در توثیق اموال فکری نیز مطالعه شود. در هر صورت تأمین مالی با استفاده از NFT نیازمند افزایش امکانات سختافزاری و نرمافزاری در سازوکار تأمین مالی کشور خواهد بود.
این نوشتار در چهار بخش و با روش کتابخانهای، به بررسی فناوری بلاکچین، مزایای آن، ابزارهایی همچون NFT و تأثیر آنها بر اموال فکری پرداخته و بر موضوع ظرفیتهای NFT در حوزه داراییهای فکری و وثیقهگذاری این قسم از داراییها تمرکز خواهد کرد.
تأمین مالی از گذشته تا به امروز
تأمین مالی از جمله موضوعات حائز اهمیت در دنیای کسبوکار است و متقاضیان تأمین سرمایه از گذشته تا امروز به روشهای گوناگون همچون دریافت تسهیلات بانکی و عرضه اوراق بهادار از طریق بورس، منابع مالی خود را تأمین میکردند. هنگامی که شخصی متقاضی بهرهمندی از منابع مالی وامدهنده است، مالی را نزد او وثیقه میگذارد تا در صورت ناتوانی در بازپرداخت، مبلغ بدهی از محل وثیقه تأمین شود.
اموال فیزیکی همچون ملک و زمین به دلیل سهولت در فروش به سادگی مورد پذیرش وامدهنده قرار میگیرند، اما هنگامی که پای اموال فکری به میان میآید موضوع کمی پیچیده میشود. اموال فکری قابل رؤیت و قبض نیستند، بلکه صرفاً حق انحصاری بهرهبرداری را برای مالک خود به ارمغان میآورند. مخترعی که اختراعی را به ثبت رسانده، حق/ مجوز انحصاری فروش، عرضه، واردات و سایر بهرهبرداریها از اختراع خود را به دست میآورد، امّا اینکه اختراع در صورت تولید و عرضه در بازار با استقبال مواجه شود و به اصطلاح سودآور باشد، به صرف صدور گواهینامه اختراع قابل پیشبینی نیست.
از اینرو معرفی مال فکری به عنوان وثیقه (برای مثال گواهینامه اختراع یا گواهی ثبت طرح صنعتی) در اکثر موارد با عدم اقبال وامدهندگان مواجه میشود؛ بنابراین لازم است روشهایی اتخاذ شود تا حتیالامکان ریسکهای احتمالی این نوع سرمایهگذاریها را کاهش دهد. در این بخش به روش اوراق بهادارسازی دارایی فکری اشاره شده و پس از آن به تأمین مالی از طریق توکنسازی داراییها و مفهومی به نام NFT پرداخته میشود.
اوراق بهادارسازی
یکی از روشهایی که موجب کاهش ریسک تأمین مالی اموال فکری میشود اوراق بهادارسازی است. اوراق بهادارسازی به معنای تبدیل کردن دارایی به اوراق بهادار است. در این شیوه شرکتی که نیازمند تأمین مالی است و «شرکت بانی» نام دارد، یک نهاد واسط به نام SPV (شرکت با هدف خاص) تأسیس میکند و داراییهای خود را به این نهاد واسط منتقل میکند؛ به طوری که اموال انتقال دادهشده (اعم از اموال مادی یا غیرمادی) از ترازنامه شرکت بانی حذف میشوند تا تبعات ناشی از هرگونه ناکامی یا کاهش ارزش آن اموال به بانی سرایت نکند.
نهاد واسط به پشتوانه داراییهایی که در اختیار دارد، اوراق قرضه صادر کرده و به فروش میرساند، بدینترتیب سرمایهای را جمعآوری میکند. پس از آن نیز سرمایهگذاران (خریداران اوراق) با تجاریسازی مال فکری و جریان نقدی آتی حاصل از آن سرمایه خود را بازمییابند. شایان ذکر است که تأمین مالی به این روش نیازمند شهرت نهاد منتشرکننده است تا عموم را برای خرید اوراق صادره ترغیب کند. امری که ممکن است برای استارتآپها و شرکتهای تازه تأسیس ممکن نباشد.
توکنسازی
یکی دیگر از راههای تأمین مالی اموال فکری که از مورد قبل جدیدتر است، توکنسازی داراییهاست. توکنسازی را میتوان به معنای فرآیند تبدیل یک دارایی (مادی یا غیرمادی) به دارایی دیجیتال دانست که امکان عرضه دارایی در بلاکچین را فراهم میکند. با عرضه توکن در بلاکچین میتوان آن را به وثیقه گذاشت و برای تأمین مالی پروژههای فکری مورد استفاده قرار داد. جهت تفهیم بهتر بحث و اینکه توکن غیرمثلی دقیقاً چیست و چگونه میتواند با عرضه در بلاکچین در تأمین مالی ایفای نقش کند، در بخش بعد مفاهیمی همچون بلاکچین، رمزارز و توکن غیرمثلی به تفصیل بررسی میشوند.
بلاکچین، رمزارز و توکن غیرمثلی
سه مفهوم بلاکچین، رمزارز و توکن غیرمثلی از مفاهیم اصلی و پرکاربرد در فناوریهای دیجیتال است و به سبب آشنایی ذهن مخاطب در این قسمت مورد واکاوی قرار میگیرد.
بلاکچین
بلاکچین یا زنجیرهی بلوکی نوعی دفتر ثبت دیجیتال است که برای ثبت و طبقهبندی دادهها به کار میرود. از قدیمالایام تجار اطلاعات مالی خود (از قبیل بدهیها و مطالبات) را در دفترهایی موسوم به دفتر کل ثبت میکردند که در تصرف صاحب دفتر قرار داشت و تغییر و اصلاح مطالب آن نیز امکانپذیر بود. به گذر زمان و با پیشرفت فناوری، سامانههای رایانههایی و پایگاههای داده جایگزین دفترهای کاغذی شدند، امّا ساختار ثبت همچنان مشابه دفترهای سنتی بود و شخصی به عنوان مسئول پایگاه داده بر دادههای ثبتشده احاطه و نظارت داشت؛ امکان دخل و تصرف و حذف دادهها نیز برای او فراهم بود.
از طرفی هرگونه اخلال و مشکل در سیستم نیز ممکن بود به آسیب و از بین رفتن تمامی دادهها منجر شود. پایگاههای داده بدین شکل نمونهای از دفتر کل متمرکز هستند. (منظور از متمرکز همان واحد بودن سرور و تمرکز دادههاست.)
با ظهور فناوری بلاکچین، فرآیند ثبت دادهها نیز به عرصه جدیدی وارد شد و نوع جدیدی از دفاتر به میان آمد که در سازوکار ثبتی آن، از فناوری رمزنگاری استفاده میشود. در واقع بلاکچین سیستمی است که برای ثبت و نگهداری دادهها طراحی شده، امّا تفاوت آن با موارد قبل این است که هر داده به محض ورود به سیستم از یک کد منحصربهفرد و رمز اختصاصی برخوردار بوده و سپس به دادههای ماقبل خود متصل و به اصطلاح زنجیر میشود. این مجموعه از دادهها با یکدیگر یک بلوک منسجم و به هم پیوسته از اطلاعات را تشکیل میدهند و بدینترتیب با ورود حجم بیشتری از دادهها بلوکهای بیشتری تشکیل میشود. دلیل نامگذاری این سیستم به زنجیره بلوکی یا بلاکچین نیز به دلیل چنین ساختاری است.
شایان ذکر است اطلاعات وارده به بلاکچین به هیچوجه قابل تغییر و یا حذف نیست؛ زیرا رمزهای پیچیده در هر داده و اتصال آنها در ساختار بلوکها، موجب خدشهناپذیری سیستم نسبت به هرگونه دخل و تصرف شده و سیستم امن و منسجمی را برای ثبت اطلاعات فراهم میکند؛ امری که موجب اقبال فراوان سازمانها و شرکتها جهت ثبت اطلاعات خود در آن شده است.
علاوه بر این در بلاکچین اطلاعات تنها توسط یک سرور مرکزی ثبت و نگهداری نمیشود، بلکه هرکدام از کاربرها و سیستمهای رایانهای که به شبکه متصل میشوند از ورود هر داده، اطلاع مییابند و به کل سیستم احاطه دارند. در واقع بلاکچین از «تکنولوژی دفتر کل توزیعشده» استفاده میکند که به معنای توزیع اطلاعات بین تمامی سیستمهای متصل به شبکه و فقدان یک سرور یا مدیر واحد است. با استفاده از این ساختار، اطلاعات وارده به سیستم دیگر قابل انکار نخواهد بود، زیرا تمامی کاربران از ورود آن مطلع بودهاند.
بیشتر بخوانید: بررسی مسائل حقوقی کاربرد بلاکچین
رمزارز
رمزارز یا ارز دیجیتال، نوعی پول دیجیتال بوده و همانطور که از نامش مشخص است، وجود خارجی نداشته و تنها در فضای دیجیتال مورد استفاده قرار میگیرد. با پیشرفتهای فضای دیجیتال، افراد معاملات پولی خود را نیز به این فضا منتقل کردهاند و در نتیجه واحد معاملاتی به نام ارز دیجیتال تولید شده است. رمزارزها به دلیل استفاده از رمزهای پیچیده در ساختارشان، از امنیت بالایی برخوردار بوده و به علت حذف واسطهها، تسهیل و افزایش سرعت انعقاد معاملات را در پی دارند.
رمزارزها انواع مختلفی دارند. برخی از آنها مثلیاند (مثل هم بوده و قابل معاوضه هستند)، یعنی همچون برگه اسکناسهایی از ارزش برابری برخوردارند (یک اسکناس دههزارتومانی با یک اسکناس دههزارتومانی دیگر تفاوتی ندارد) و کارکردی همچون پول دارند. بیتکوین، لایت کوین، ریپل و اتریوم از این دسته هستند؛ در مقابل نوع دیگری از رمزارزها وجود دارند که به شکل مال و دارایی بوده و هویت مستقل و منحصربهفردی دارند و به اصطلاح غیرمثلی هستند. به این نوع رمزارزها «توکن غیرمثلی یا NFT» میگویند.
بیشتر بخوانید: مستندات رمزارزها در ایران
توکن غیرمثلی (NFT)
نوعی رمزارز غیرقابل تعویض و به عبارتی غیرمثلی است، یعنی نظیر و همتا ندارد و از هویتی مستقل و منحصربهفرد برخوردار است. برای مثال یک کتاب خطی که از قرون گذشته به جا مانده را نمیتوان با یک کتاب دیگر جایگزین کرد و مثل و مانندی برای آن یافت؛ این همان معنای غیرمثلی بودن است و به دلیل همین ویژگی، NFT میتواند نماینده یک دارایی (اعم از مادی و غیرمادی) باشد و به مالکیت افراد درآید.
برای نمونه هنرمندی که به خلق اثری هنری اقدام میکند، میتواند با تهیه NFT که مشخصات اثر او را دربرداشته، نسخهای دیجیتالی از اثر خود ارائه کند و همان نسخهی دیجیتال را در بلاکچین عرضه کرده و به فروش برساند. این در حالی است که رمزارزهای مثلی نمیتوانند چنین کارکردی ایفا کنند و نماینده دارایی خاصی باشند؛ آنها وسیلهای برای پرداخت هستند.
همچنین باید توجه داشت به دلیل ماهیت NFT که نسخه دیجیتال اموال و داراییهاست، ارزش آن نیز متفاوت بوده و به دارایی پشتوانه وابسته است. برای مثال ارزش یک اثر هنری با یک واحد آپارتمان متفاوت بوده و همین تفاوت در NFT حاصل از این اموال نیز انعکاس مییابد.
حال با توجه به توضیحات ارائهشده در خصوص سه مفهوم بلاکچین، رمزارز و NFT میتوان مفهوم توکنسازی را یکبار دیگر مرور کرد. توکنسازی داراییها این فرصت را فراهم میکند تا نسخهای دیجیتالی از یک مال تهیه شده و قابلیت عرضه و فروش و وثیقهگذاری داشته باشد. مبادلات صورتگرفته بر NFT موردنظر یا رهن آن در فضای بلاکچین، راهی برای تأمین مالی و کسب سرمایه لازم برای پروژههای آتی صاحب اثر است. استارتآپها نیز میتوانند برای جذب سرمایه اولیه اقدام به عرضهی NFT کرده و با فروش یا وثیقهگذاری آن، به تأمین سرمایه خود مبادرت کنند.
NFT و مزایای آن برای مالکیت فکری
NFT در بلاکچین ثبت و عرضه میشود و همین امر بسیاری از مشکلاتی را که پیش از این گریبانگیر صاحبان اموال فکری بوده، کاهش میدهد. در این بخش به کارکردهای NFT برای صاحبان اموال فکری اشاره شده و در بخش بعدی نیز به طور خاص، به کارکرد NFT در تأمین مالی و توثیق اموال فکری پرداخته میشود.
اثبات مالکیت داراییهای فکری و تقدم در استفاده از آن
مزایای فناوری بلاکچین از جمله ساختار امن آن در محافظت از اطلاعات و دادهها موجب شده تا صاحبان اموال فکری با تهیهی NFT از اثر خود و ثبت آن در این سیستم، مالکیت اثر را نیز برای خود محفوظ داشته و از بار اثباتی قدرتمند و خدشهناپذیری برخوردار شوند. به عبارتی ثبت اثر به صورت توکن در بلاکچین نشان میدهد که در تاریخ معینی، اثری با مشخصات معین برای شخصی خاص به ثبت رسیده و این به معنای رفع چالشهای مرتبط با تعیین مالک اثر است که بسیاری اوقات گریبانگیر صاحبان آثار میشود.
استفاده از NFT و امکانات ثبتی بلاکچین در مورد دیگر اقسام اموال فکری نیز حائز اهمیت است. برای مثال در ایالاتمتحده، متقاضی ثبت علامت تجاری یا باید تمایزبخشی علامت و یا سبق استفاده خود از آن را اثبات کند. ثبت مشخصات علامت در بلاکچین قطعاً در اقناع اداره ثبت و پذیرش اظهارنامه متقاضی مؤثر خواهد بود. همچنین درج مشخصات حق اختراع (پتنت) به صورت NFT و ثبت آن در بلاکچین، اطلاعات دقیقی از مالکیت پتنت و انتقالات بعدی آن را به نمایش میگذارد.
تبدیل پتنت به NFT همچنین میتواند در کسب اطلاعات مربوط به فن یا صنعت قبلی مؤثر باشد. بهطورکلی در مواردی که سبق استفاده، حق تقدم، مالکیت و مسائلی از این دست مطرح است، فناوری بلاکچین و NFT میتواند حلّال بسیاری از مشکلات باشد.
شایان ذکر است ادارات ثبت نیز میتوانند از این تکنولوژی برای ایمنسازی فرآیند ثبت استفاده کنند و سامانهی ثبتی خود را بر بلاکچین و فناوری رمزنگاری مجهز کنند تا بدینترتیب از اشتباه و تغییرات ناخواسته در سامانه ثبتی پیشگیری شود.
تسهیل معامله آثار فکری
تبدیل آثار فکری به NFT که حاوی مشخصات اثر و مالک آن است و عرضه آن در بازارهای خریدوفروش NFT، موجب تسهیل مبادلات این آثار شده است. تابلوهای نقاشی، بازیهای رایانهای، فیلم، موسیقی، هنر دیجیتال و انواع و اقسام پروژههای هنری که قابلیت تبدیل به NFT را داشته باشند، از مزایای این عرصه بهرهمند خواهند شد. برخی از بازارهای مبادلات NFT عبارتند از:
- اپن سی (OpenSea): این بازار به عنوان معروفترین بازار معاملات NFT، بالاترین حجم معاملات را نیز به خود اختصاص داده است. اپن سی از بهترین بازارهای NFT حال حاضر جهان در بخش هنر و بازی است و امکان عرضه مجموعه آثار، نامهای دامنه و انواع و اقسام آثار را فراهم میآورد. این بازار بیش از دویست طبقهبندی برای کالاهای دیجیتال و بیش از چهار میلیون NFT دارد.
- انافتی لانچپد (NFT Launchpad): این بازار یکی از جدیدترین بازارهای مبادلاتی NFT است که در نوزده مارس 2022 تأسیس شد و بلاکچینهای متعددی را نیز تحت پوشش قرار داد. بازار انافتی لانچپد، این امکان را برای کاربران فراهم ساخت تا قیمتها و حقالامتیازهای دلخواه خود را تعیین کرده و NFT خود به صورت مزایده به فروش برسانند. NFTهایی که در این بازار عرضه میشود مربوط به اقلامی از قبیل موسیقی، فیلم، عکس، مجموعه آثار کلکسیونرها و … است. «رریبل (Rarible) که بر مبادله NFT آثار هنری متمرکز است و سوپرریر (SuperRare) که آن نیز به مبادله NFT هنر دیجیتال اختصاص دارد.»
تسهیل مدیریت اموال فکری
مدیریت اموال فکری از اموری است که نیازمند نظارت دقیق بر ثبت اموال، انقضای مدت حمایت از آن، نظارت بر قراردادهای اعطای مجوز بهرهبرداری و انتقال و حقالامتیازهای ناشی از آن است. توکنسازی داراییها با امکان ثبت و نگهداری اطلاعات اموال فکری در بلاکچین میتواند موجب تسهیل مدیریت این اموال شده و پایگاه دادهی منسجم و ایمنی را برای مدیریت دیجیتال این اموال فراهم آورد.
هرگونه قرارداد در خصوص اموال فکری، از علامت، نرمافزار، اختراع و طرح صنعتی گرفته تا آثار هنری، امکان ثبت در این بستر را دارد و نظارت از آن نیز از ابتدا تا انقضای مدت حمایت میسر است.
NFT و توثیق
در بخشهای پیشین اشاره شد NFT میتواند به عنوان وثیقه نیز استفاده شود و در تأمین مالی ایفای نقش کند. در سال 2021 آمار وثیقهگذاری NFT افزایش یافته و دلیل آن را میتوان در آشنایی صاحبان NFT با چگونگی کسب درآمد از دارایی دیجیتال خود، بدون فروش آن و تنها با دریافت وام به پشتوانه آن دانست. بدین منظور پلتفرمهایی نیز ایجاد شدهاند که امکان ارتباط مستقیم و بیواسطه شرکتها و مؤسسات وامدهنده با متقاضیان وام را فراهم میکنند.
در این بخش تلاش میشود تا علاوه بر معرفی بازارهای اعطای وام، چگونگی عملکرد این بازارها و سازوکار اجرایی آنها نیز بررسی شود.
بازار اعطای وام به پشتوانه NFT و خطرات احتمالی آن
طبق آماری که پلتفرم آرکید (Arcade)، یکی از پلتفرمهای اعطای وام به پشتوانه NFT منتشر کرده، از زمان تأسیس پلتفرم در ژانویه 2021 تاکنون (می 2022) 24 میلیون دلار پرداخت وام به واسطه این پلتفرم صورت گرفته است. آرکید تخمین میزند رقم کلی وامهای مبتنی بر NFT در حال حاضر 400 میلیون دلار باشد؛ با این وجود پلتفرم دیگری به نام «انافتیفای» (NFTfi) که بزرگترین پلتفرم در این عرصه محسوب میشود، این رقم را 200 میلیون دلار برآورد میکند.
البته استفاده از NFT به عنوان وثیقه و تضمین هنوز در ابتدای راه است و میتواند ریسکهای خاص خود را نیز به همراه داشته باشد، زیرا NFT دارایی بیثباتی بوده و از نظر ارزش دستخوش تغییرات فراوان است. به زعم برخی محققین، بالا رفتن ناگهانی ارزش NFTها به دلیل هیاهو و سر و صدای زیادی که حول مبادلات در بلاکچین وجود دارد، حاکی از نوعی حباب در بازار NFT است. بهطورکلی خطرات اعطای وام با وثیقهی NFT بدین شرح است:
- خطراتی که متوجه وامدهنده است:
- کاهش ارزش NFT به دلیل بیثباتی و نوسانات ارزشی این قسم از دارایی که میتواند به نوبه، خود ترغیب وامگیرنده به عدم بازپرداخت وام را در پی داشته باشد؛
- ناتوانی وامدهنده از قیمتگذاری صحیح NFT به دلیل تأثیرپذیری قیمت NFT از عوامل غیرمادی متعدد همچون تغییرات ناگهانی در شهرت NFT و غیره؛
- هک شدن پلتفرم که موجب از بین رفتن اطلاعات مالی موجود در سیستم میشود.
- خطراتی که متوجه وامگیرنده است:
- ناتوانی در بازپرداخت وام موجب از دست رفتن NFT و تصاحب آن توسط وامدهنده میشود. برای مثال در موردی که اخیراً روی داده، وامگیرنده با استفاده از NFT به نام «Elevated Deconstructions» به ارزش 39 هزار و ششصد دلار، وامی به مبلغ 12 هزار دلار دریافت کرد. در طول مدت 30 روزهای که برای بازپرداخت وام تعیین شده بود، به دلیل طرفداری صاحبان NFTهای مشهوری همچون Snoop Dogg از NFT موردنظر، ارزش آن به 300 هزار دلار افزایش یافت. با این وجود وامگیرنده نتوانست مبلغ وام را به وامدهنده بازگرداند و بدینترتیب NFT ارزشمند خود را از دست داد. همین خطر ناتوانی در بازپرداخت موجب شده تا بسیاری از شرکتهای وامدهنده طبق سیاست «وام برای مالک شدن» و به امید تصاحب NFTهای ارزشمند به اعطای وام با اخذ وثیقهی NFT روی آورند.
- هک شدن پلتفرم و به سرقت رفتن NFT های ارزشمند کاربران
با این اوصاف ورود به این عرصه هم برای وامدهندگان و هم وامگیرندگان نیازمند کسب آگاهی و اتخاذ روشهایی برای جلوگیری از ضرر و زیانهای احتمالی است. وامدهندگان باید پیش از اعطای وام تمامی جوانب را سنجیده و «نسبت وام به ارزش» را محاسبه کند و از اعطای وامهای کلان در قبال وثیقه اموالی که از ارزشگذاری صحیح آنها ناتوان هستند، پرهیز شود.
بهتر است مدتهای طولانی برای بازپرداخت وام (زمانی بین 30 تا 90 روز که طولانی محسوب میشود) تنها در قبال NFTهایی پرداخت شود که نسبت به حفظ ارزش آنها در مدت تعیینشده برای بازپرداخت وام اطمینان وجود داشته باشد. در این راستا پلتفرمهای اعطای وام به پشتوانه NFT نیز به منظور مقابله با خطرهای احتمالی تدابیری را اندیشیدهاند. برای مثال پلتفرم آرکید خدمات ارزشگذاری را نیز به کاربران ارائه میدهد تا طرفین زودتر به توافق برسند. بدین منظور یک گروه مهندسی داده با این پلتفرم همکاری میکنند تا خدمات ارزشگذاری اتوماتیک به کاربران ارائه شود.
مراحل اجرایی پلتفرمهای اعطای وام به پشتوانه NFT
علاوه بر توضیحات فوق لازم است سازوکار اجرایی و نحوه عملکرد پلتفرمهای اعطای وام بدون واسطه نیز جهت آشناسازی مراجع تأمین مالی در ایران بررسی شود.
بهطورکلی نحوه دریافت وام در پلتفرمهای اعطای وام بدینصورت است که متقاضی وام، اقدام به ایجاد حساب کاربری در پلتفرم میکند و NFT خود را نیز در کیف پولش در حساب کاربری قرار میدهد. سپس درخواست وام و همچنین شرایط مدنظر خود (از قبیل مبلغ وام، مدت بازپرداخت و غیره) را نیز در پلتفرم ثبت میکند و منتظر میماند تا درخواست او توسط وامدهندگان فعال در پلتفرم پذیرفته شود.
البته پلتفرمها در برخی جزئیات با یکدیگر تفاوت دارند و هر پلتفرم امکانات متفاوتی را ارائه میدهد. برای مثال در پلتفرم NFTfi سازوکاری طراحی شده تا هر دو طرف با اطمینان کامل در فرآیند اخذ و دریافت وام قدم بگذارند. فرض کنید شما یک شرکت وامدهنده هستید که در حین جستجو در پلتفرم، با کاربری مواجه میشوید که تقاضای وام به پشتوانه یکی از NFTهای خود را دارد. هم شرایط وام درخواستی و هم شرایط NFT با معیارهای شما مطابقت دارد و از اینرو تصمیم میگیرید با ارسال پیامی به کاربر موردنظر، با همان شرایطی که او تعیین کرده، به او پیشنهاد اعطای وام دهید.
چند دقیقه بعد کاربر پیشنهاد شما را میپذیرد. پس از پذیرش پیشنهاد توسط کاربر، قرارداد هوشمند بین طرفین تنظیم میشود و متعاقب آن NFT که پشتوانه وام است، به حساب پلتفرم NFTfi به عنوان شخص ثالث به وثیقه گذاشته میشود.. سپس پلتفرم یک NFT مخصوص به نام ERC721 NFT را در حساب کاربری شما (وامدهنده) قرار میدهد که حاوی مشخصات قرارداد اعطای وام بین شما و وامگیرنده است. پلتفرم NFTfi این NFT ارسالی را سفته مینامد که بیانگر تعهد وامدهنده برای اعطای وام است. توجه داشته باشد که سفته مذکور همیشه به وامدهنده ارسال میشود. تمام این موارد نیز به طور همزمان و در قالب یک معامله واحد صورت میگیرد.
درصورتیکه مدت تعیینشده برای بازپرداخت وام منقضی شود و وامگیرنده قادر به پرداخت نباشد، در حساب کاربری وامدهنده که دارنده سفته نیز هست، گزینه اجرای وثیقه فعال میشود و او از حق خود برای به اجرا گذاشتن وثیقه مطلع میشود. بدین منظور NFT که به عنوان وثیقه به پلتفرم سپرده شده بود، به وامدهنده واگذار شده تا با فروش آن هزینه خود را بازیابد.
لازم به ذکر است عدم بازپرداخت وام به عنوان یک امتیاز منفی در سابقه کاربر ثبت شده و تأثیر منفی بر اعتبار او خواهد گذاشت. این سازوکار موجب میشود تا در صورت کاهش ارزش NFT، وامگیرندگان به ابزاری همچون عدم پرداخت وام متوسل نشوند؛ مضاف بر این، ازآنجاکه سوابق کاربر برای وامدهندگان به نمایش گذاشته میشود، موارد متعدد عدم پرداخت، در نهایت رد درخواست وام برای متقاضی را در پی خواهد داشت.
در پایان لازم است به کسب درآمد پلتفرم از ارائه خدمات به کاربران نیز اشاره شود. به عنوان مثال در پلتفرم NFTfi در صورت بازپرداخت موفق وام، پنج درصد از سود وامدهنده به حساب پلتفرم واریز میشود. در صورت عدم بازپرداخت و تصاحب NFT توسط وامدهنده، مبلغی عاید پلتفرم نخواهد شد.
نتیجهگیری
با توجه به آنچه در این نوشتار مورد اشاره قرار گرفت، به منظور آمادهسازی ساختار بانکی ایران در جهت پذیرش رهن اموال فکری لازم است در گام اول موانع قانونی موجود برطرف شود تا بتوان با فراغ بال و بدون نگرانی از چالشهای تقنینی به اصلاح نظام اجرایی پرداخت. عرصهای همچون بلاکچین که محفلی برای انجام انواع و اقسام مبادلات با مبالغ کلان است، نیازمند وضع قوانین نظارتی همچون قوانین مبارزه با پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم و قوانین مالیاتی است.
از طرفی تأمین مالی به پشتوانهی NFT نیز امری نوظهور بوده و ورود به آن بدون آگاهیهای لازم طبعاً خطراتی را به دنبال خواهد داشت. به علاوه، این شیوه تأمین مالی مستلزم فراهم آوردن امکانات سختافزاری و نرمافزاری مناسب، کارآمد و ایمن است تا هم بانکها با اطمینان به پذیرش وثیقهی اموال فکری اقدام کنند و هم صاحبان اموال فکری از خدمات نظام بانکی بهرهمند شوند.
بدین منظور پیشنهاد میشود کمیتههایی متشکل از متخصصان بانکی، اقتصادی و متخصصان فنّی، به رصد و سنجش فعالیت پلتفرمهای اعطای وام به پشتوانه NFT بپردازند تا با تحلیل و ارزیابی روندی که در این پلتفرمها در جریان است، تصمیمات واقعبینانهتری را اتخاذ کنند. در حال حاضر «کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس شورای اسلامی» و «کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال» در دولت مسئولیت ساماندهی، پژوهش و تدوین اسناد راهنما در خصوص تحولات اقتصاد دیجیتال را بر عهده دارند که امید است با توجه به نیازها و شرایط کشور، سیاستگذاریهای متناسب و اقدامات نظارتی دقیق با همکاری سایر سازمانها صورت گیرد.
منابع
- فارسی:
- آذرنیوار، محمد، دفتر کل توزیعشده چیست؟ مندرج در سایت:
- arzdigital.com/distributed-ledger
- آذرنیوار، محمد، توکن چیست و چه تفاوتی با کوین دارد؟ مندرج در سایت: arzdigital.com
- ارز دیجیتال چیست و چه کاربردی دارد؟ مندرج در سایت:www.heyvalaw.com
- ان.اف.تی چیست و چه کاربردی دارد، همهچیز درباره توکن غیرقابل تعویض، مندرج در سایت:www.bitpin.ir
- تبدیل به اوراق بهادار کردن داراییها، مندرج در سایت:www.mellatib.ir
- رضائیه، نگار، NFTfi چیست؟، مندرج در سایت:www.sarmayedigital.academy
- عرفانی، محمود، حقوق بانکی تطبیقی، جلد دهم دوره حقوق تجارت، تهران، انتشارت جنگل، 1395
- فنائی، محمدرضا، توکنسازی چیست و نحوه عملکرد آن چگونه است؟، مندرج در سایت:www.arzjadid.com
- ندیمی، فاطمه، معرفی بزرگترین بازارهای توکنهای غیرمثلی، مندرج در سایت:www.arzdigital.com
- انگلیسی:
- Aoki, Kat, NFT lending for borrowers and investors, available at:www.finder.com
- Barulli, Marco, IP is a journey: blockchain and encrypted storage are your best friends, Wipo magazine, February 2021, available at: www.wipo.int
- Dunne, Eric, 15 Best NFT Marketplaces, available at: www.insidebitcoins.com
- Ghosh, Monika, NFT-backed loans gains traction, but what are the lists? , available at: www.forkast.news
- Helmanis, John M., “Should Cryptocurrency and NFT’s be used as Collateral?” (2022). Honors Theses and Capstones. 619. scholars.unh.edu
- NFTs and Patents, available at: www.defi-planet.com
- Ring, Sarah, NFTs: The Future of Managing Patent Assets?, available at: www.jdsupra.com
- Rose, Anne, transforming the registration of IP rights and strengthening the protection of unregistered IP rights, Wipo magazine, available at:www.wipo.int
- The NFTfi Promissory Note: tokenizing loans as NFTs (ERC721), available at: www.nftfi.medium.com
- Tolek, Julie, The Use of Blockchain in trademark and Brand Protection, available at: www.jdsupra.com
- Troy, Sue, Distributed ledger technology (DLT), available at: www.techtarget.com
- NFT capacities in intellectual property focusing on financing and collateralization